สทนช.สวมบทประสานสิบทิศ เด้งรับแก้ปัญหาแม่น้ำพิจิตร

พูดถึงชื่อแม่น้ำพิจิตร ไม่ค่อยเป็นที่รู้จักของคนทั่วไป เพิ่งมาได้ยินหนาหูเอาเมื่อมีการประชุมคณะรัฐมนตรีสัญจรภาคเหนือตอนล่าง 2 ประกอบด้วย กำแพงเพชร พิจิตร นครสวรรค์ และอุทัยธานี เมื่อวันที่ 11-12 มิถุนายน ที่ผ่านมา

พิจิตร เป็นจังหวัดที่มีแม่น้ำหลักไหลผ่าน 2 สาย คือแม่น้ำยมกับแม่น้ำน่าน สภาพเป็นพื้นที่ลุ่มต่ำ รับปริมาณน้ำหลากจากตอนบนของลุ่มน้ำยมเกือบทั้งหมด พื้นที่มีปัญหาน้ำท่วม-แล้ง ประมาณ 7 แสนไร่ ครอบคลุม 10 อำเภอ จาก 12 อำเภอของจังหวัดพิจิตร นับว่าสาหัสสากรรจ์

แม่น้ำพิจิตร เป็นลำน้ำสาขาแม่น้ำน่าน ยาวประมาณ 128 กิโลเมตร  แยกออกจากแม่น้ำน่านที่บ้านวังกระดี่ทอง ต.ย่านยาว อ.เมืองพิจิตร ไหลลงไปสิ้นสุดที่บ้านบางคลาน ต.บางคลาน อ.โพทะเล จ.พิจิตร ไปบรรจบแม่น้ำยม ระหว่างทางของแม่น้ำพิจิตรแตกสาขาเป็นคลองข้าวตอก ซึ่งไหลไปบรรจบแม่น้ำน่านอีกครั้งหนึ่งด้วยความยาว 58 กิโลเมตร

แม้เริ่มต้นเป็นลำน้ำสาขาแม่น้ำน่าน แต่สุดท้ายแม่น้ำพิจิตรกลายเป็นลำน้ำสาขาแม่น้ำยม  ในขณะคลองข้าวตอก ยังคงถือเป็นลำน้ำสาขาแม่น้ำน่าน

ถ้าเป็นภาพ ทางซ้ายมือจะเป็นแม่น้ำยม ขวามือเป็นแม่น้ำน่าน ตรงกลางจะเป็นแม่น้ำพิจิตรและคลองข้าวตอก คล้ายตัวอักษร Y กลับหัว

แม่น้ำพิจิตร ยังขนาบด้วยคลองส่งน้ำสายใหญ่ 2 สาย จากโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาดงเศรษฐีและโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาท่าบัว ของกรมชลประทานที่รับน้ำจากเขื่อนทดน้ำนเรศวร จ.พิษณุโลก ซึ่งอยู่ด้านเหนือของ จ.พิจิตร ประมาณ 87 กิโลเมตร

แม่น้ำพิจิตรอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของกรมเจ้าท่าและประสบปัญหาการบุกรุกสองฝั่งแม่น้ำ ปัญหาสิ่งกีดขวางทางน้ำ ปัญหาวัชพืช แม่น้ำตื้นเขิน  และปัญหาน้ำเน่าเสีย รวมถึงไม่สามารถรับน้ำจากแม่น้ำน่านได้

กรมโยธาธิการและผังเมือง ก่อสร้างประตูระบายน้ำ (ปตร.) ดงเศรษฐี บริเวณปากแม่น้ำพิจิตรที่แยกมาจากแม่น้ำน่าน บริเวณ ต.ย่านยาว อ.เมืองพิจิตร เมื่อปี 2543 เพื่อผันน้ำเข้าแม่น้ำพิจิตร และได้โอนภารกิจให้กรมทรัพยากรน้ำ ปี 2545 และช่วงปี 2551-2555 กรมทรัพยากรน้ำยังได้ฟื้นฟูแม่น้ำพิจิตร ระยะทางยาว 55 กิโลเมตร พร้อมกับก่อสร้างอาคารบังคับน้ำ 3 แห่งในแม่น้ำพิจิตร

ชื่อ ปตร.ดงเศรษฐี คล้ายกับชื่อโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาดงเศรษฐีของกรมชลประทาน แต่เป็นแค่พ้องชื่อกัน เพราะสถานที่ก่อสร้าง ปตร. อยู่บริเวณบ้านดงเศรษฐี

ปตร.ดงเศรษฐีและอาคารบังคับน้ำก่อสร้างเสร็จแล้ว แต่ยังไม่สามารถใช้งานช่วยแม่น้ำพิจิตรได้เต็มประสิทธิภาพ  อีกทั้งองค์การบริหารส่วนตำบลย่านยาวก็ไม่ยอมรับมอบโครงการ เนื่องจากมีค่าใช้จ่ายค่าไฟฟ้าจากการสูบน้ำสูง จึงกลายเป็นปัญหาคาราคาซังจนถึงวันนี้

ส่วนกรมชลประทาน ทำได้เพียงช่วยเติมน้ำในช่วงฤดูแล้งให้แม่น้ำพิจิตรจากโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาดงเศรษฐี ประมาณ 10 ลูกบาศก์เมตร/วินาที หรือประมาณ 26 ล้านลูกบาศก์เมตร ในช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน พ้นจากนี้เป็นความรับผิดชอบของกรมเจ้าท่าที่ดูแลแม่น้ำสายนี้โดยตรง

สภาพปัญหาของแม่น้ำพิจิตรคือความลักลั่นในการบริหารจัดการน้ำของหน่วยงานเกี่ยวข้อง อันเนื่องจากข้อจำกัดด้านกฎหมายของแต่ละหน่วย ทำให้ไม่สามารถแก้ไขปัญหาได้แบบเบ็ดเสร็จ ไม่ค้างคา

พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี จึงสั่งให้สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สทนช.) หน่วยงานใหม่เข้าไปบูรณาการร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อแก้ปัญหาแม่น้ำพิจิตรแบบครบวงจร และสามารถใช้ประโยชน์ได้อย่างเต็มศักยภาพ

แนวทางที่ สทนช. กำหนดไว้มี 2 ส่วนหลัก ได้แก่ การแก้ปัญหาในแม่น้ำพิจิตรโดยตรง ได้แก่การซ่อมแซม ปตร.ดงเศรษฐี เพื่อผันน้ำจากแม่น้ำน่านเข้าแม่น้ำพิจิตรได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ ขณะเดียวกันแก้ไขปัญหาความตื้นเขินโดยการขุดลอกตะกอน รวมถึงปรับปรุงสิ่งกีดขวางทางน้ำ ทั้งในแม่น้ำพิจิตรและคลองข้าวตอก ความยาวรวม 185 กิโลเมตร โดยมีหลายหน่วยงานเข้าไปดำเนินการ

การแก้ไขปัญหาจากภายนอก เป็นการเติมน้ำจากโครงการส่งน้ำฯดงเศรษฐีของกรมชลประทาน โดยปรับปรุงอาคารระบายน้ำประมาณ 10 จุด เพื่อเพิ่มปริมาณน้ำที่เติมให้แม่น้ำพิจิตรในฤดูแล้งได้มากขึ้น

ตอกย้ำจากคำพูดของดร.สมเกียรติ ประจำวงษ์ เลขาธิการ สทนช. ที่ระบุถึงหน้าที่ของสทนช. ว่าจะทำหน้าที่เป็นหน่วยงานกลางประสานทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องกำหนดเป้าหมายและกิจกรรมร่วมกัน เพื่อแก้ปัญหาให้แม่น้ำพิจิตรสามารถใช้ประโยชน์ได้อย่างเต็มที่

เชื่อว่ายังมีอีกโครงการที่มีสภาพปัญหาคาราคาซังแบบแม่น้ำพิจิตร และรอหน่วยงานกลางที่มีอำนาจและได้รับความไว้วางใจจากหน่วยงานต่างๆ อย่าง สทนช. เข้าไปคลี่คลายปัญหาเพื่อให้การพัฒนาเกิดประโยชน์ทุกภาคส่วนแบบยั่งยืนต่อไป